پروژه ریلی مهم شلمچه-بصره-لاذقیه و لزوم حل موانع موجود

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ مفهوم کریدور و اهمیت آن در دهه گذشته در فضای سیاست‌گذاری کشورهای منطقه بسیار برجسته شده است. در ایران نیز به تازگی تحرکات دیپلماتیک در زمینه افزایش نقش ترانزیتی کشور در کریدورهای بین‌المللی افزایش یافته که بخشی از آن به سیاست همسایه‌گرایی دولت سیزدهم و ادامه تحریم‌های حداکثری و ظالمانه علیه ایران مربوط است و بخشی نیز در تحولات ژئوپلتیکی مانند ظهور چین در فضای بین‌المللی و تقابل هژمونیک آن با آمریکا و جنگ اوکراین ریشه دارد.

ایران برنامه گسترده‌ای برای راه‌اندازی چندین کریدور دارد؛ در این میان پروژه ریلی شلمچه - بصره - لاذقیه حائز اهمیت بسیار و این اهمیت در وهله نخست ناشی از بُعد تجاری و اقتصادی آن است. تهران در سال‌های گذشته به دلیل تحریم‌های ظالمانه غرب و آمریکا با مشکلات اقتصادی مواجه بوده است؛ از این‌رو اجرایی شدن پروژه ریلی می‌تواند علاوه بر مقابله با تحریم‌ها موجب فراهم کردن بازار عراق و سوریه و رقابت اقتصادی با کشورهای منطقه به ویژه ترکیه و عربستان سعودی ‌شود. ایران با این پروژه خود را به سواحل مدیترانه می رساند، منافع اقتصادی مهمی به دست می‌آورد و با برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند بازارهای عراق، سوریه و اردن را برای فروش تولیدات ایرانی در اختیار بگیرد. در کنار بهره‌مندی از مسیر تجاری جدید به عنوان جایگزین کشورهای رقیب منطقه، ائتلاف نانوشته اقتصادی در منطقه شکل خواهد گرفت.

پروژه ریلی شلمچه - بصره - لاذقیه علاوه بر منافع اقتصادی، برای کاهش فشار تحریم‌های آمریکا و کشورهای اروپایی علیه ایران، تقویت کننده همکاری‌های اقتصادی و امنیتی با دمشق و بغداد، تسهیل گری گردشگری مذهبی و سلامت میان سه کشور است

در حال حاضر حمل و نقل کالایی ایران با سوریه، دریایی است که این موضوع تا حدودی باعث کاهش و حتی متوقف ماندن تجارت کالا میان ایران و سوریه شده؛ آن هم در شرایطی که این کشور به دلیل فراغت از جنگ با گروه تروریستی داعش، به شدت نیازمند بازسازی زیرساخت‌ها و احداث انواع مستحدثات بزرگ و کوچک است که صادرات اقلامی مانند انواع مصالح ساختمانی سنگین، نیازمند حمل منظم ریلی است. این محور حمل‌ونقلی علاوه بر ایجاد پلی برای مبادله کالاهای صادراتی ایران به سوریه و محصولات معدنی از این کشور به ایران، بستری ترانزیتی برای حمل کالاهای آسیا به اروپا نیز خواهد بود.

پروژه ریلی شلمچه - بصره - لاذقیه علاوه بر منافع اقتصادی، برای کاهش فشار تحریم‌های آمریکا و کشورهای اروپایی علیه ایران، تقویت کننده همکاری‌های اقتصادی و امنیتی با دمشق و بغداد، تسهیل گری گردشگری مذهبی و سلامت میان سه کشور است، راه دستیابی ایران را به بازارهای منطقه‌ای و قاره اروپا فراهم می‌کند و نقطه آغازی برای صادرات گاز ایران به اروپاست.

پروژه ریلی شلمچه-بصره-لاذقیه اهمیت راهبردی نیز برای تهران دارد. این موضوع می‌تواتد افزایش ثقل ژئوپلیتیکی ایران را در منطقه و دسترسی به مدیترانه و حتی قاره آفریقا به دنبال داشته باشد که نمایش قدرت ایران را در منطقه در موازنه قدرت منطقه‌ای افزایش می‌دهد و به تقویت جبهه مقاومت منجر می شود.

بی تردید در صورت محقق نشدن پروژه ریلی شلمچه - بصره - لاذقیه، با توجه به پروژه‌های متعدد ترانزیتی و افتتاح کریدورهای جدید در اطراف ایران مانند دالان زنگزور و کریدور میانی که قصد حذف ایران را از مسیرهای ترانزیتی دارند، اقبال ایران برای تبدیل شدن به هاب منطقه‌ای و بهره از موقعیت ژئوپلیتیکی خدادادی تضعیف خواهد شد.

اکنون این پرسش به ذهن متبادر می‌شود دلیل تأخیر پروژه ریلی شلمچه – بصره - لاذقیه چیست؟ در پاسخ باید گفت، این پروژه طرحی قدیمی و تأخیر آن نشئت گرفته از دلایل فنی نظیر لایروبی، مین روبی و موضوعات مالی حقوقی و سیاسی سه کشور است. ایران حدود دو دهه است با عراق برای ساخت راه‌آهن شلمچه - بصره مذاکره می‌کند و حتی تفاهم‌های بسیار زیادی در ادوار مختلف امضا شده، اما هیچ‌گاه به نتیجه مطلوب نرسیده است. در دولت‌های گذشته اتصال این خط آهن پیگیری شده بود، اما به دلایلی که اصلی‌ترین آن مشکلات حقوقی و قانونی در عراق برای اعطای زمین به ایران برای ساخت این پروژه بود، اتصال ریلی دو کشور متوقف ماند.

در واقع پروژه اتصال راه آهن شلمچه - بصره و سپس از بصره با خط آهن به بندر لاذقیه سوریه، معطل 32 کیلومتری است که بارها کلنگ احداث آن بر زمین خورده و حتی در قوانین بودجه سنواتی نیز هزینه احداث این خط آهن درج شده است، اما از تکمیل آن خبری نیست. مهم‌ترین حلقه مفقوده این فرآیند، احداث 32 کیلومتر خط آهن میان شلمچه در ایران و بصره در عراق است؛ قراردادی که سال‌هاست مورد تفاهم مسئولان دو کشور قرار گرفته، اما به دلایلی که قابل قبول نیست، همچنان محقق ‌نشده است.

با وجود این، دلیل اصلی تأخیر و به تعویق افتادن اجرای پروژه در یک دهه اخیر شرایط سیاسی و امنیتی حاکم بر عراق، اقدامات ناامن کننده گروه‌ تروریستی داعش به ویژه در سال‌های 2014 تا 2017 و ناتوانی در تأمین منابع مالی پروژه است. البته گرچه دغدغه‌های اقتصادی و امنیتی عراق در حال رفع شدن هستند، اما برخی مقام های عراقی معتقدند این پروژه به برنامه عراق برای توسعه بندر فاو و تبدیل آن به شاهراه اقتصادی منطقه و اتصال آن به ترکیه و از آنجا به سوریه آسیب می زند. علاوه بر این، برخی مسئولان عراقی معتقدند، بیشتر سود اجرای محور ریلی شلمچه-بصره عاید ایران می شود و آورده چندانی برای عراق ندارد.

پروژه اتصال راه آهن شلمچه - بصره و سپس از بصره با خط آهن به بندر لاذقیه سوریه، معطل 32 کیلومتری است که بارها کلنگ احداث آن بر زمین خورده و حتی در قوانین بودجه سنواتی نیز هزینه احداث این خط آهن درج شده است

در همین زمینه، عراق در دو ماه گذشته نشست‌هایی را با امارات برای اجرای «طرح راهبردی جاده توسعه» برگزار کرد. پروژه راهبردی جاده توسعه، بزرگ‌ترین پروژه عراق به شمار می‌رود که شامل خط راه آهن دوگانه و جاده‌ای به طول یک هزار و 200 کیلومتر است که از بندر فاو آغاز و به مرز عراق و ترکیه در منطقه فیشخابور ختم می‌شود.

حضور و نفوذ آمریکا در عراق و از آن مهم‌تر در سوریه از دیگر چالش‌ها و موانع اجرایی شدن پروژه است. واشنگتن تلاش می کند با طرح اتهامات واهی علیه تهران در زمینه احتمال استفاده از این خط ریلی برای انتقال سلاح، مانع از اجرایی شدن پروژه ‌شود. علاوه بر آمریکا، روسیه نیز تا حدودی نگران عملیاتی شدن این طرح است، زیرا این کشور که در بندر لاذقیه حضور پررنگی دارد، اتصال ایران به مدیترانه را در راستای منافع اقتصادی خود نمی‌داند.

دولت سوریه نیز با وجود آگاهی از منافع خط آهن ریلی، از مشکلات و موانع اقتصادی و امنیتی رنج می برد. حضور گروه‌های تروریستی و اقدامات مخرب آن‌ها، نابودی زیرساخت‌های حیاتی سوریه ازجمله تخریب خطوط ریلی این کشور که عمدتاً به سمت کشورهای همسایه کشیده شده است و از همه مهم‌تر حضور کارشکنانه آمریکا در مسیر به ویژه در پایگاه «التنف» را می‌توان اصلی‌ترین موانع تحقق طرح مذکور عنوان کرد؛ زیرا در صورتی که آسیب‌های وارده به خطوط ریلی اتفاق نمی‌افتاد، دولت سوریه صرفاً با احداث 32 کیلومتر خط آهن جدید، قادر بود پروژه خط ریلی سه جانبه را به مقصد نهایی آن که بندر لاذقیه در ساحل مدیترانه است متصل کند.

با وجود این و نیز پیگیری‌های انجام شده به وسیله ایران و درخواست از دولت عراق برای تعجیل در اتصال این خط ریلی، همچنان سرنوشت پروژه نامعلوم و مبهم است. در ماه‌های گذشته دولت سیزدهم اعلام کرد، در صورت اجرای همه تعهدات طرف عراقی، در مدت دو سال پروژه ریلی شلمچه-بصره و سپس لاذقیه بهره‌برداری می‌شود. عملیاتی شدن این پروژه نیز فواید اقتصادی زیادی برای سه کشور ایران، عراق و سوریه به همراه دارد و به ارتقای موقعیت و جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی آنها در منطقه و جهان منجر می‌شود.